Bạn ta,
Hôm nay, Ann Landers, người phụ nữ cái gì cũng biết, cái gì cũng có câu trả lời của báo chí Mỹ, lại sai lầm thêm một lần nữa khi gỡ rối cho một nữ độc giả ở Texas.
Ðộc giả này chắc còn trẻ, cô cho biết cô có người bạn trai, hai người định thành hôn trong một ngày rất gần. Người bạn trai của cô cái gì cũng được, chỉ có một điều làm cho cô khó chịu, đó là trong ngăn kéo đựng áo sơ mi của chàng, chàng vẫn còn giữ chiếc áo ngủ bằng sa tanh của người bạn gái cũ. Những thư từ hình ảnh của người bạn gái cũ của chàng mà chàng vẫn giữ không làm cho cô khó chịu bằng chiếc áo ngủ. Khi cô nói với chàng rằng cô thấy không ổn khi chàng tiếp tục giữ chiếc áo ngủ của mối tình cũ thì chàng nói rằng đó là một đoạn quá khứ của chàng và cô nên chấp nhận.
Nhưng chấp nhận thế nào được khi nó là cái áo ngủ kiểu Baby Doll, hay của Frederick's, của Victoria's Secrets... vừa thơm, vừa mỏng, vừa có vẻ chưa được giặt sau lần gặp gỡ cuối cùng.
Ann Landers mách nước là không nên thắc mắc, hỏi han, nhắc, đề cập đến chiếc áo ngủ đó nữa, nó sẽ lặng lẽ biến mất, và khi nó biến mất, cũng đừng hỏi là nó đi đâu, vì có thể nó đã bị ném vào đống bít tất cũ của chàng.
Dở ẹc. Không bao giờ có chuyện đó. Phải vùng lên, không thể thụ động, không thể đợi bất chiến tự nhiên thành được. Muốn... thành, phải vạn cốt khô, phải máu chẩy thành sông, xương chất thành núi mới được.
Chàng giữ cái áo ngủ để trong ngăn kéo để làm gì? Chắc chắn không để làm giẻ đánh giầy. Giữ là giữ mùi hương. Phá toái lăng hoa tầm cựu ảnh / Trùng phong khâm tử hộ dư hương... Ðập cổ kính ra tìm lấy bóng, xếp tàn y lại để dành hơi... Hết Trần Danh Án thời Lê mạt, lại Dực Tông đời Nguyễn cũng chỉ muốn giữ lại mùi hương.
Vậy thì đó là mùi hương. Quăng nó vào máy giặt, đổ vào nửa thùng thuốc giặt, vặn nút heavy duty, nước nóng sôi là khử hết trùng, luôn cả mùi hương con đĩ để lại. Xong rồi, lấy ra, ném vào máy sấy, vặn nút normal, sấy một tiếng đồng hồ, đem ra, ủi thẳng thớm, để vào ngăn kéo trở lại. Cam đoan thằng chả sẽ mê mẩn... bình thuốc giặt Wisk, ban ngày nhớ, ban đêm ôm bình Wisk vào giường, ú ớ gọi Wisk lia lịa.
Lúc ấy, chắc chẳng ai còn thèm đòi quăng bình thuốc giặt mầu đỏ đó vào thùng rác nữa. Một công đôi ba việc, giao cho nó công tác giặt ủi cho nó được gần gũi mùi thuốc giặt có phải đỡ bận tâm, là có phải không còn bực bội nữa không nào.
Ghen với mùi thuốc giặt làm gì cho khổ tuổi xuân.
Cách thứ hai là khi dọn đến nhà chàng, trong va ly nhớ bỏ thêm vào một chiếc quần lót kiểu boxer, xếp vào ngăn kéo, có ai thắc mắc tại sao phụ nữ lại có cái quần lót quái đản ấy trong tủ áo, thì chỉ cần nhún vai nói khẽ đó là một phần đời quá khứ, chàng nên chấp nhận cho vui.
Cam đoan trong nửa phút, cái quần boxer và cái áo ngủ sẽ được chàng bịt mũi, lấy cái mắc áo khều bỏ vào bao rác cho lên xe, chạy đi kiếm cái thùng rác công cộng nào ném vào ngay lập tức. Trong khi đó, mình lái xe chạy theo sau, chờ cho chàng ném vào thùng rác, lôi ra, xé tan tành, ném xuống đất, nhẩy lên lấy chân chà, đạp, đá, nhổ bọt, vác đá chọi cho... chết luôn, đáng cái đời áo ngủ tầm bậy tầm bạ.
Và về nhà thơ thới hân hoan như đi xi nê thời đệ nhất cộng hòa không bị người bên cạnh hút thuốc lá thở vào mặt nữa.
Trả lời như vậy mới là... trả đũa chứ. Hơn thế nữa, những đề nghị như vậy sẽ có thể dùng cho cả các nam cũng như nữ độc giả, kiểu tử vi nam nữ xem chung, ai xem cũng sai hết chứ.
Ann Landers càng ngày càng lẩm cẩm bạn thấy không?
Ngày 22 tháng 9 năm 2009
Bạn ta,
Nguyễn Du là người đau khổ.
Ðại Nam Liệt Truyện kể lúc chết, ông vẫn còn bao nhiêu điều u uất. Lúc bệnh, ông không chịu uống thuốc. Khi biết sắp ra đi, ông sai người nhà sờ tay chân xem còn nóng hay đã lạnh. Người nhà cho biết đã lạnh ông nói là được, rồi qua đời, không một lời trăn trối, dặn dò. Nhưng trước đó, ông có đọc và gia đình còn ghi lại hai câu thơ chữ Hán đầy bí ẩn, đau xót:
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như
Ông mong có được những giọt lệ tiếc thương mà có lẽ trong lúc sống, ông không có được, chẳng biết ba trăm năm sau có được hay không.
Tác phẩm ông để lại, Truyện Kiều mà Phạm Quỳnh hết sức trân trọng, nối kết sự tồn vong của nó với đất nước, với ngôn ngữ Việt. Nhưng trong lúc ông còn sống, sự trân quí không có được bao nhiêu.
Tác phẩm của ông bị vua Tự Ðức chơi trò độc đoán lôi ra sửa chữa lung tung, đưa vào những đóng góp vụng về, rồi cho in ở Huế. Ðó là bản kinh. Bản phường do Phạm Quí Thích, bạn ông, đem khắc và in ở phố Hàng Gai, Hà Nội, cũng bị sửa đi ít nhiều. Sự tôn trọng dành cho tác giả, như thế là không được bao nhiêu.
Và đau cho ông nhất là cả hai bản được phổ biến khắp nơi, mà không ai chịu tổ chức ra mắt cho ông một lần nào.
Ít ra, cũng phải làm một buổi ở Quốc Tử Giám, hay một sảnh đường nào trong thành nội để trình làng tác phẩm của ông. Mở đầu cũng phải có bài giới thiệu của vua Tự Ðức, khen ông vài ba câu, rồi dăm ba người bạn, như Phạm Quí Thích chẳng hạn, đăng đàn ca cẩm ông hết mình, kiểu nghị luận văn chương chúng ta viết ở trung học đệ nhất cấp, mời thêm Hồ Xuân Hương, mối tình văn học của ông đến đọc vài bài thơ cảm đề Truyện Kiều... Ngoài ra cũng có thể kiếm mấy giọng hát, cỡ như má ông Ðào Duy Từ, đến ngâm vài đoạn trong Kiều, hay một chị mặc giả làm Kiều đỡ cây đàn treo sẵn ở hiên sau mà "vội vàng Sinh đã tay nâng ngang mày" so dây Vũ, dây Văn đánh vài bài cho cả bọn ngồi dưới điên cuồng lên, lúc cúi đầu, lúc ngơ ngẩn sầu, lúc vò chín khúc...
Nguyễn Du không có được một lần ra mắt sách có phụ diễn tân nhạc, lại có em-xi lên bục trổ tài ăn nói duyên dáng, dẫn nhập như hành văn trung học, rồi mời khách khứa dùng tiệc trà và mua sách, với Tố Như tiên sinh ngồi ký ở cửa, có hai em bé thơm phức ngồi thu tiền, mời ký sổ vàng, giả bộ lười trả lại tiền khách mua sách, cười nham nhở đề nghị tặng luôn cho tác giả, đóng góp ít nhiều cho tiệc trà vân vân.
Phạm Quí Thích không khen, cũng không chê, trong bài Tổng Vịnh Truyện Kiều hạ hai câu kết:
Trời bắt làm gương để thế gian...
Không biết họ Phạm chỉ Nguyễn Du hay chỉ Kiều.
Nguyễn Công Trứ thì gián tiếp phang Nguyễn Du đến nơi đến chốn: nào chê Kiều hiếu vào đâu, lẽ ra phải nặng vì hiếu, nhẹ vì tình mới phải, cho nên đoạn trường cho đáng kiếp tà dâm, nghĩ mà ngán cho đời.
Khen cho vài câu chỉ có Chu Mạnh Trinh:
Ðem bắc đồng cân đáng mấy vàng...
Mãi đến gần đây Vũ Hoàng Chương mới có được vài giọt lệ:
Hoàng lang giờ lại khóc Tiên Ðiền...
Không được ra mắt sách, cũng không có được một bài điểm của mấy cây bút đang lên gửi cho vài ba tờ báo ở Thăng Long, ở Huế, ở Gia Ðịnh đăng cho mát... người một chút.
Ông Nguyễn, sao mà ông khổ thế?
Giá ông sống vào lúc này, thế nào ông chẳng được tổ chức ra mắt sách, thế nào chẳng có vài ba giọng ngâm "bức xúc" nghe thánh thót chào xuân như "chim vàng li (?) cổ điển" để xoáy trên "quĩ đạo đồng cốt mê tơi" " hiếu vô thường, ham thất thố, thích thả buông, dám liều lĩnh, mê phiêu bồng... muốn định cư và thiết lập một cân bằng bền nào đó"... theo lối hành văn rất nhiều rổn rảng mà hiểu chẳng bao nhiêu của một bài giới thiệu "hàm hồ" do một nhà thơ nọ viết.
Ông Nguyễn Du, ông khổ thật đấy chứ lị! Nhưng ông yên trí, ba trăm năm sau ngày ông qua đời, sẽ vẫn còn người khóc văn tài của ông. Và khóc thật, thưa ông. Không phải ở những buổi ra mắt mà ông không được bạn bè tổ chức cho trong lúc còn sống
Ngày 23 tháng 9 năm 2009
Bạn ta,
Những ngày như hôm nay, tôi lại nhớ một nhân vật mà tôi rất yêu từ khi còn bé.
Nhân vật này mang đủ mọi tiếng xấu, nhưng bị ghét thì hình như không bao nhiêu. Ðó là người đàn ông có tên là Cuội. Ông ta là người Việt Nam, không phải như những nhân vật mà cả người Trung Hoa cũng như chúng ta cùng có chung trong các cổ tích, như Ngưu Lang, như Hậu Nghệ...
Tên ông không thể viết được bằng chữ Hán, thì làm sao ông là người phương Bắc được. Gia thế của ông rất mù mờ. Có khi cổ tích nói rằng ông mồ côi cha mẹ, được chú mang về nuôi và bị đối xử không ra gì vì cái tật nói dối không thể chừa được của ông.
Nhưng theo những dị bản khác của cổ tích, hay trong một đoạn ca dao, ông Cuội có mẹ, có cha đầy đủ. Cha ông thì cắt cỏ trên đồi. Mẹ ông oai hơn, cưỡi ngựa đi mời quan viên. Cuội thảnh thơi để trâu ăn lúa, hoảng sợ thì cũng chỉ gọi cha ời ời, không một nỗ lực chạy ra ngăn mấy con trâu không cho ăn lúa, mà chỉ tiếp tục ngồi ở gốc cây đa. Cuội quả có hay nói dối, nhưng là một người có lòng nhân. Lấy được thuốc tiên thì cũng chỉ để mang về cứu người. Có vợ thì chiều vợ hết lòng, vợ hay đái bậy cũng không la mắng gì, chỉ căn dặn đừng đái vào gốc cây thuốc quí vì cây sẽ bay mất. Ðến lúc vợ cứ nhắm gốc cây mà đái, thì Cuội cũng chỉ biết bám vào rễ cây bay lên cung trăng ở với thỏ ngọc và cóc. Thỉnh thoảng chị Hằng ghé qua bẹo má một cái là sướng gần chết.
Cuội cũng là một trường hợp mà cái tên của ông trở thành một danh từ chung, để gọi những người hay nói dối, và một tĩnh từ để nói về cái tính hay nói dối ấy của ông. Cuội được đưa vào thành ngữ "nói dối như Cuội"; hay "nó Cuội lắm"; hay "Cuội đất" để chỉ người hay... Cuội như trong một bài phú:"phường Cuội đất bán ruộng chung thiên hạ".
Cuội nói dối nhưng toàn những điều vô hại. Nói Cuội xạo thì đúng hơn. Những câu xạo không hề có chủ đích hại người. Nói khoác cùng nghĩa với nói phét, nghĩa là nói xạo, để tạo cho người nói một tư thế tốt đẹp hơn, cao hơn, oai hơn. Nói dóc đồng nghĩa với nói xạo, cũng là một lối nói vô hại. Nói bịa cũng như thế.
Cuội không nói dối để hại người. Ông Chiêu Hổ bị Hồ Xuân Hương bóng gió gọi là Cuội khi không giữ lời hứa cho vay tiền.
Như vậy, Cuội không phải là người đáng ghét. Nhưng có đôi lần, Cuội bị nhắc đến, không được nhẹ nhàng cho lắm: "thằng Cuội già".
Trong cách đề cập này, Cuội không hề được bất cứ một sự nể nang tôn trọng nào. Ðã cao niên, lớn tuổi, đã già, mà vẫn bị gọi là "thằng". Nhạc sĩ Lê Thương có thể không quá khinh ghét nhân vật Cuội, nhưng vì những đòi hỏi của lời ca, của những câu 4 chữ, và để vần với "trắng ngà" nên phải cho Cuội... già đi một số năm. Tuy vậy, chữ "thằng" có cần thiết hay không?
Cuội được đối xử tử tế hơn, không bị gọi là "thằng" trong một bài hát khác. Cuội được gọi bằng "chú".
Nếu thế thì ai trong chúng ta lại chẳng có vài ba lần đóng vai Cuội xuất sắc. Và có phải vì thế mà tôi yêu nhân vật này hay không? Và cũng có phải vì thế mà những người phụ nữ cũng yêu... Cuội chăng? Nếu không được nhiều người yêu quí như thế, làm sao còn... Cuội được cho đến ngày nay?
Ngày 24 tháng 9 năm 2009
Bạn ta,
Bạn than mệt và không biết tại sao lại thấy mệt mỏi như mấy ngày hôm nay. Tôi hoàn toàn không hiểu tại sao bạn có thể … mệt được.
Bạn nói rằng, cũng hệt như nhiều người khác, bạn bị ấn vào tay quá nhiều việc trong khi bạn không có được bao nhiêu thì giờ để làm nhũng việc đó.
Tuần lễ này, bạn than là dài như vô tận, như không bao giờ nhìn thấy những ngày cuối tuần mặc dù hôm nay đã là thứ Năm. Bạn nói rằng bạn làm đủ các thứ việc ở sở, hết việc nhỏ đến việc lớn, không lúc nào nghỉ tay, nghỉ chân. Bạn mang cả đống việc về nhà. Bạn mệt đứt hơi. Bạn nói bạn như cái chai đổ đã hết nước. Không còn lấy một giọt. Bạn xin nghỉ một ngày để dưỡng thương.
Nhưng có thật như vậy không? Bạn ngồi xuống làm thử vài con tính coi chơi.
Một năm có 365 ngày nhưng bạn không làm 2 ngày mỗi tuần. Vì thế, một năm có 52 tuần thì có 104 ngày bạn nghỉ. Trừ đi 104 ngày đó, bạn chỉ còn có 261 ngày để làm việc.
Nhưng mỗi ngày, bạn chỉ đến sở làm có 8 tiếng. Thời gian còn lại 16 tiếng thì bạn phải ăn, ngủ, làm chuyện nhà. Ðem 16 tiếng nhân với 261 ngày, bạn có 4,176 giờ ở nhà. Mỗi ngày có 24 tiếng, chia 4,176 giờ cho 24, bạn ở nhà 174 ngày.
Bạn phải đem 261 ngày trừ đi 174 ngày không đến sở. Như vậy thì bạn chỉ làm việc có 87 ngày trong năm. Mỗi ngày bạn phải đi ăn trưa. Thông thường các sở cho nhân viên 45 phút để ăn trưa. Có khi 45 phút thành ra 1 tiếng. Có khi thành 2, hay 3 tiếng là thường. Theo những uớc lượng rất bảo thủ, bạn dùng 42 ngày trong năm để ăn trưa. Ðem 87 ngày trừ đi 42 ngày ăn trưa thì bạn còn đi làm bao nhiêu ngày? Xin thưa 45 ngày.
Thế còn coffee break để uống cà phê thì bạn để đâu? Tính ra bạn tiêu hêm 21 ngày trong 1 năm để cà phê. Bạn lấy 45 ngày mà trên nguyên tắc bạn phải ngồi ở bàn giấy trừ đi 21 ngày cà phê cà pháo thì bạn còn bao nhiêu ngày để làm việc? Thưa bạn chỉ còn 24 ngày.
Còn 2 tuần nghỉ thường niên bạn chưa tính. Hai tuần là 10 ngày làm việc. Ðem 24 ngày trừ đi 10 ngày nghỉ thường niên thì bạn chỉ làm việc có 14 ngày.
Thế rồi bạn cũng lại chưa tính những ngày Giáng Sinh, Năm Mới, Tạ Ơn, Ðộc Lập, Lao Ðộng tất cả 5 ngày. Ðem 14 ngày trừ đi 5, bạn chỉ làm việc có 9 ngày.
Nhưng bạn lại còn được nghỉ 10 ngày có lương thì bạn đi làm ngày nào đâu mà kêu mệt?
Ngày 25 tháng 9 năm 2009
Bạn ta,
Là một ngươi sống chết với tiếng Anh từ 40 năm nay, lại thêm hai ba cái bằng đại học Mỹ trong người như bạn, mà hôm qua, nói chuyện với bạn qua điện thoại, bạn làm tôi hết hồn mấy lần vì tiếng Anh của bạn.
Thí dụ khi bạn hỏi tôi đã "fax" cái tài liệu ấy cho bạn chưa, mà bạn cứ hồn nhiên, Việt hóa cách đọc chữ "fax" thành "PHẮC" thì làm sao tôi chịu thấu? Thiếu hẳn âm "x" ở cuối. Phiền vô cùng.
Hay tôi đề nghị bạn dùng nguyên chữ "facsimile" thay vì nói tắt là "fax" để giảm bớt nguy cơ đau tim của tôi chăng.
Ở quân trường, tôi đã sợ huấn luyện viên bắt "PHẮC" mỗi khi vào hàng quân, sang đến đây lại phải nghe chữ "fax" của bạn, tôi thấy vất vả quá.
Nhưng thực ra, tôi không phải là người duy nhất sợ và thắc mắc về "fax" như bạn nghĩ. Tuần trước tôi tìm được 1 trang hỏi đáp về "fax" đọc lại nghe lạ lắm. Ðây là những câu hỏi và trả lời đọc được trong trang tài liệu về "fax" mà tôi tạm dịch sang tiếng Việt như thế này:
Hỏi: Có cần phải là vợ chồng mới có thể "fax" an toàn không?
Ðáp: Tuy các cặp vợ chồng thường hay "fax" (cho) nhau nhưng cũng có những người độc thân lại "fax" (cho) người lạ đều đều, hàng ngày.
Hỏi: Cha mẹ tôi nói rằng hồi còn trẻ, hai ông bà không "fax" mà phải viết thư cho nhau cho tới khi cả hai 21 tuổi. Bây giờ thì phải đến tuổi nào mới "fax" được?
Ðáp: Tuổi nào cũng "fax" được sau khi được chỉ dẫn những thủ tục đúng đắn về "fax".
Hỏi: Nếu tôi tự "fax" (cho tôi) , tôi có bị mù mắt không?
Ðáp: Không, theo chỗ tôi biết thì không.
Hỏi: Ở đường gần nhà tôi có một chỗ người ta có thể trả tiền để "fax". Dịch vụ trả tiền để "fax" này có còn hợp pháp không?
Ðáp: Còn. Nhiều người không có chỗ để giai quyết những nhu cầu về "fax" nên họ phải trả tiền để những người chuyên môn giúp họ "fax" nhất là khi nhu cầu "fax" lên quá cao.
Hỏi: Khi "fax" có luôn luôn cần phải dùng bao bìa (cover) không?
Ðp: Nếu không biết rõ người mình "fax" thì phải dùng bao bìa cho an toàn.
Hỏi: Nếu không làm đúng thủ tục và "fax" quá mau thì sao?
Ðáp: Ðừng quýnh quáng. Nhiều người (nhất là đàn ông) "fax" quá mau khi đã lâu không được dịp "fax". Cứ làm lại, không ai coi chuyện đó là phiền nhiễu đâu.
Hỏi: Tôi có máy "fax" ở nhà và tại sở cũng có máy "fax". Việc "fax" ở nhà rồi lại "fax" ở sở có thể bị rắc rối không?
Ðáp: Là người "fax" hai chiều (bi-faxual) có thể gặp rắc rối nhưng nếu dùng bao bìa mỗi lần "fax" thì bạn sẽ không chuyển những gì mà bạn không dự tính chuyển tới phía bên kia.
Chúc bạn "fax" vui!
Tôi dọc đi đọc lại hai ba lần mà vẫn chỉ hiểu lơ mơ. Có lẽ đó là một tài liệu đi kèm với cái máy vô tuyến điện thư do hãng sản xuất gửi cho tôi, vì tôi có một cái máy "fax" ở nhà. Nhưng những chi tiết như những tiệm nhận và gửi "fax" mà còn bị thắc mắc về tính chất hợp pháp hay bất hợp pháp của nó làm tôi càng thắc mắc thêm và không nghĩ nó chỉ là tài liệu chỉ dẫn về máy "fax". Thí dụ những câu hỏi về "premature fax" ("fax" quá mau), "safe fax" ("fax" an toàn) về tuổi để "fax", về "fax drives" (nhu cầu "fax") … chẳng hạn.
Chỉ dẫn về cái máy "fax" do công ty Ricoh của Nhật chế tạo mà lại cũ rích như của tôi thì đâu cần phải nói miên man sang cả những chuyện không ăn nhậu gì đến cái máy vô tuyến điện thư ấy.
Thế rồi chuyện "fax" tức là chuyện gửi những tài liệu qua cái máy "facsimile" này thì có bao giờ khiến cho người gửi vui sướng hay phiền não đâu mà phải chúc chủ máy "fax" vui vẻ (happy faxing) như cuối trang tài liệu mà tôi nêu ở trên ?
Bạn có những thắc mắc đó như tôi không, và có giúp được cho tôi hiểu thêm về trang tài liệu này không?
Nếu có thì cũng đừng "fax" (cho) tôi. Cứ gọi điện thoại là được rồi, vì cái máy "fax" của tôi vừa hết giấy xong .
Tại lâu quá không "fax" nên giấy trong máy hết lúc nào cũng không biết ấy mà.
Bùi Bảo Trúc
ANH NGỮ TRONG ÐỜI SỐNG HÀNG NGÀY
(Bài số 48)
Bản chuyển tả do Quỳnh Anh thực hiện. Bài học số 48 sẽ được phát trên Hồn Việt Television trong tháng 10 năm 2009.
QUỲNH ANH:
Kính thưa quí vị, đây là chương trình Anh Ngữ Trong Ðời Sống Hàng Ngày do Bùi Bảo Trúc phụ trách. Bùi Bảo Trúc, Nhã Lan, và Quỳnh Anh xin kính chào quí vị.
Chương trình đến với quí vị hàng tuần để ôn lại một số điều liên quan đến Anh ngữ mà quí vị gặp trong đời sống hàng ngày. Quí vị có thắc mắc xin liên lạc với Hồn Việt TV nhờ chuyển lại.
Thưa quí khán giả, thưa thầy Trúc, QA có một câu hỏi xin hỏi thầy trước, sau đó thầy sẽ trả lời thắc mắc của khán giả sau. Gần một năm trời pha trà cho thầy thì cũng phải được chút đặc biệt chứ thưa quí vị khán giả. QA tin là thắc mắc của QA cũng là thắc mắc của nhiều khán giả nên QA xin quí khán giả cho phép QA hỏi trước.
Thưa anh, QA có chuyện tranh cãi với cậu em trong nhà hồi cuối tuần qua. Cậu em QA nói câu nguyên văn thế này: I CAN’T HELP CRYING EACH TIME I THINK OF MY LAST DAYS IN SAIGON.
QA nghĩ đúng ra phải nói là I CAN’T HELP TO CRY EACH TIME I THINK OF MY LAST DAYS IN SAIGON. Anh cho biết QA đúng hay cậu em đúng. Chuyện này quan trọng vì ai đúng sẽ được bên thua mời một bữa sushi.
BBT
Tôi nghĩ QA nên chọn lấy một tiệm sushi ngon nhất đi thì vừa.
QA
Như vậy là QA thắng hay sao? Mừng quá…
BBT
Mừng là vì được mời cậu em đi ăn sushi chăng? QA thua. Cậu em thắng.
NHÃ LAN
Nhã Lan có thể đóng góp một phần chi phí với QA vì Nhã Lan cũng thua luôn. Vậy thì thầy giảng cho cả hai cách dùng sao cho đúng để nếu thua lần này thì còn nhớ để lần sau dùng cho đúng.
BBT
CANNOT HELP hay CAN’T HELP được dùng để nói tới những trường hợp mà người ta không thể tránh được, không thể ngăn chặn để cho không xẩy ra được.
NHÃ LAN
Có phải như trong tiếng Việt Nhã Lan nói là "KHÔNG THỂ KHÔNG" có phải không anh?
BBT
Ðúng vậy. Nhưng có điều là cách dùng để nói "KHÔNG THỂ KHÔNG", cách đặt câu này gần như luôn luôn được dùng trong thể phủ định (NEGATIVE). Thí dụ như cậu em của QA nói I CAN’T HELP CRYING EACH TIME I THINK OF MY LAST DAYS IN SAIGON.
Hai cô nhớ, nếu không muốn thua một bữa sushi nữa, là sau CANNOT HELP, bao giờ cũng dùng GERUND tức là động từ có cái đuôi ING ở cuối. Vì thế, I CAN’T HELP CRYING. CRYING là động từ CRY+ ING, tức là GERUND của TO CRY, hay nói đó là PRESENT PARTICIPLE của động từ TO CRY cũng đúng.
Bây giờ QA thực tập vài câu với cách đặt câu này coi.
QA
I CANNOT HELP LAUGHING WHEN I SEE MY SON WEARING A BOW TIE FOR THE FIRST TIME.
WE CANNOT HELP THINKING OF THE HOUSE WE LEFT IN VIETNAM.
Và đây là tựa của một bài ca nổi tiếng của Elvis Presley: CAN’T HELP FALLING IN LOVE WITH YOU.
BBT
Tôi cũng còn nhớ mấy câu đầu: WISE MEN SAY ONLY FOOLS RUSH IN. BUT I CAN’T HELP FALLING IN LOVE WITH YOU … Tán như vậy thì làm sao mà nàng chịu thấu. Các nhà hiền triết nói là chỉ có những kẻ điên khùng mới nhào đầu vào tình yêu. Nhưng anh thì không thể nào không té vào cái tình yêu của em được… Còn cô Nhã Lan?
NHÃ LAN
Xin hỏi anh rằng CAN’T HELP cũng có thể dùng trong thì quá khứ chứ? Nhã Lan có thể đổi CAN’T
HELP thành COULD NOT / COULDN’T HELP cho những chuyện đã xẩy ra trong quá khứ được không?
BBT
Chắc chắn.
NHÃ LAN
Vậy thì đây là mấy thí dụ của Nhã Lan: I COULD NOT HELP KISSING MY CUTE LITTLE NIECE.
WE COULD NOT HELP ASKING HIM TO STOP TALKING.
HE COULD NOT HELP GOING OUTSIDE FOR A CIGARETTE.
BBT
Cũng có khi người ta dùng cách đặt câu đó trong thể xác định (AFFIRMAITIVE). Thí dụ câu mà Nhã Lan vừa nói: HE COULD NOT HELP GOING OUTSIDE FOR A CIGARETTE chẳng hạn. Câu ấy có nghĩa là anh ấy không thể không ra ngoài hút một điếu thuốc được. Cô có thể phản đối : OF COURSE HE CAN. HE CAN HELP IT. HE CAN HELP NOT LIGHTING A CIGARETTE.
Bây giờ để tôi chỉ cho hai cô một cách nói khác nữa. Thay vì nói I CAN’T HELP LAUGHING AT HIS SUGGESTION nghĩa là tôi không thể nào nín cười được khi nghe lời đề nghị của anh ấy, cô có thể nói thế này: I CAN’T HELP BUT LAUGH AT HIS SUGGESTION… Ý nghĩa cũng hệt như vậy. Chỉ khác là chúng ta dùng ÐỘNG TỪ KHÔNG CÓ TO (INFINITIVE WITHOUT TO) ở sau BUT. Thí dụ nói tôi không thể không đọc hết nguyên cuốn sách tại chỗ: I CAN’T HELP BUT READ THE WHOLE BOOK FROM COVER TO COVER AT ONE SITTING.
Ðộng từ READ, không có TO ở trước là INFINITIVE WITHOUT TO , là động từ nguyên mẫu, chưa chia, không có TO; cũng không phải là READING, GERUND của động từ TO READ.
Ðể coi cô QA đã được trả lời thỏa đáng chưa, mời cô cho nghe hai thí dụ với CAN’ HELP BUT.
QA
I CAN’T HELP BUT LET MY DAUGHTER GO TO RIVERSIDE UNIVERSITY.
WE CAN’T HELP BUT AGREE WITH MY BROTHER ABOUT THE HOUSE.
NHÃ LAN
Nhã Lan tình nguyện với hai câu dùng thì quá khứ được không… I COULDN’T HELP BUT QUIT THE SECOND JOB.
HE COULDN’T HELP BUT SAVE THE HOUSE FROM BEING FORECLOSED.
BBT
Cám ơn hai cô đã cho nghe những thí dụ rất hợp thời, nào cho con đi học xa, nào mua nhà, nào thôi việc thứ hai, nào tránh cho nhà khỏi bị ngân hàng tịch thu…
QA
Bây giờ, QA xin trở lại với thư của cụ Lê Châu ở Portland, Oregon. Cụ năm nay đã 75 tuổi. Cụ nhận là bạn đồng song với Nhã Lan và QA. QA xin chào bác. QA không dám nhận là bạn đồng song, cùng lớp với bác. QA chỉ xin nhận đọc lá thư của bác gửi cho chương trình học Anh ngữ mà thôi. QA và Nhã Lan chỉ đáng là con cháu của bác. Bác hỏi ông thầy về những động từ mà bác gọi là các động từ tri giác và cách dùng các động từ này. QA xin chuyển cho anh thư của cụ Lê Châu.
BBT
Thưa cụ, những động từ tri giác cụ hỏi, tiếng Anh gọi là VERBS OF PERCEPTION hay PERCEPTIVE VERBS. Ðó là những động từ để nói về hành động nhận biết, nghe thấy, nhìn thấy, cảm thấy (TO PERCEIVE) như các động từ TO HEAR, TO SEE, TO FEEL. Các động từ này có cách dùng đặc biệt. Sau TO HEAR, TO SEE và TO FEEL, chúng ta dùng DANH TỪ, hay ÐỘNG TỪ NGUYÊN MẪU KHÔNG CÓ TO, hay GERUND tức là động từ có ING ở cuối.
NHÃ LAN
Xin cho Nhã Lan thử tài trước. Nhã Lan sẽ dùng cả 3 động từ với danh từ theo sau. Nhã Lan nghĩ cũng dễ thôi:
I SEE THE BLUE SKY WHEN I OPEN THE WINDOW.
HE HEARS THE WINDS FROM THE SEA.
WE FEEL THE HEAT IN THE MIDDLE OF WINTER. Trong 3 câu này, SKY, WINDS, HEAT là các danh từ theo sau các động từ SEE, HEARS, FEEL.
BBT
Cám ơn cô Nhã Lan. Bây giờ đến lượt cô QA.
QA
QA sẽ dùng cả INFINTIVE WITHOUT TO lẫn GERUND trong ba câu sau đây:
THEY HEAR THE DOOR CLOSE.
THEY HEAR THE DOOR CLOSING.
WE SEE THE MAN LEAVE.
WE SEE THE MAN LEAVING.
I FEEL THE FLOOR SWAYING
I FEEL THE FLOOR SWAY.
Câu cuối là một câu trong bài HELLO, DOLLY! Của Louis Armstrong nên QA tin chắc là đúng phải không thưa anh?
BBT
Ðúng vậy. Thưa cụ Lê Châu, hai động từ TO HEAR và TO SEE cũng còn có thêm một điểm đặc biệt đáng nhớ nữa. Ðó là chúng ta không dùng chúng với nghĩa tri giác trong thể liên tiến, CONTINUOS TENSES. Không nói I AM SEEING. Cũng không nói I AM HEARING.
NHÃ LAN
Anh nói là không thể dùng hai động từ này trong thể liên tiến nếu chúng ta muốn diễn tả nghĩa tri giác. Nhưng khi dùng chúng với nghĩa khác thì sao?
BBT
Khi dùng với nghĩa khác thì được. Thí dụ nói HE IS SEEING AN ITALIAN GIRL.
QA
Trong trường hợp này thì nghĩa của động từ TO SEE lại khác. TO SEE không còn co nghĩa là thấy, trông thấy nữa, mà là hò hẹn, đi chơi với ai, cùng nghĩa với TO DATE phải không Nhã Lan? QA nghĩ chúng ta cũng có thể dùng TO SEE trong thể liên tiến như trong câu này: THE DOCTOR IS SEEING ABOUT TEN PATIENTS A DAY có đúng không anh?
BBT
Ðúng như vậy. Khi ông ấy nói I AM SEEING NOBODY NOW thì câu này nghĩa là gì Nhã Lan?
NHÃ LAN
Nhã Lan nghĩ câu này có nghĩa là HE HAS NO GIRL FRIEND có phải không thầy? Khi hỏi thì chắc phải là ARE YOU SEEING SOMEBODY RIGHT NOW?
QA
Nghĩa là ông có đang DATE ai không, hay ông có ai là bạn gái không chứ gì. Nhưng hỏi chi mà tò mò quá vậy!
BBT
Nhìn qua là biết ngay chứ gì?
TO SEE cũng có thể dùng với nghĩa này nữa: WE ARE SEEING HIM OFF AT THE AIRPORT nghĩa là chúng tôi đang ở phi trường để tiễn chân ông ấy.
Ðộng từ TO HEAR cũng không dùng trong thể liên tiến với nghĩa là nghe thấy, nhận thức được bằng thính giác, ghi nhận tiếng động bằng tai. Không thể nói I AM HEARING THE SONG "I"LL BE THERE" BY MICHAEL JACKSON.
Nhưng nói thế này có đúng không hai cô? CONGRESS IS HEARING GENERAL McCHRYSTAL THIS MORNING.
NHÃ LAN
Câu này đúng, vì nghĩa của nó là quốc hội đang nghe tướng McChrystal điều trần về tình hình Afghanistan phải không thưa anh?
QA
Tuần trước, QA đọc bản tin về người đàn ông bắt cóc cô Jaycee Dugard. Phillip Garrido nói rằng ông ta nghe thấy tiếng nói trong đầu. HE IS HEARING VOICES. Trường hợp này thì không phải nhà nhận thức, tri giác được âm thanh và tiếng nói vì muốn để ý, lắng nghe mà là tự nhiên, xua đuổi cũng không được, là một trường hợp tâm bệnh, nói theo kiểu tiếng Việt ở California là "men-tồ" phải không anh?
NHÃ LAN
Thưa anh, có sự khác biệt nào về ý nghĩa giữa trường hợp dùng INFINITIVE WITHOUT TO và GERUND hay không?
BBT
Có. Nhưng rất nhỏ. Thí dụ I SAW MY DAUGHTER MAKE A CAKE và I SAW MY DAUGHTER MAKING A CAKE. Hai câu này có khác nhau. Một chút thôi.
NHÃ LAN
Nhã Lan không thấy có gì khác nhau giữa hai câu nay cả.
BBT
Có khác. Một câu nghĩa là tôi thấy con gái tôi làm một chiếc bánh. Tôi ngồi coi nó làm bánh, từ lúc pha bột, đánh trứng, bỏ vào lò nướng, lấy bánh ra, ăn hết nguyên cái bánh, không chia cho ai hết.
Câu kia nghĩa là tôi đi từ trên lầu xuống, trông thấy nó đang làm bánh trong bếp. Tôi không ngừng lại, tôi thấy nó đang đánh trứng. Tôi chào nó rồi đi làm. Tôi không đứng đó coi nó làm cái bánh từ lúc đầu cho đến khi nó lấy ra khỏi lò. Hai cô có thấy khác biệt chưa?
NHÃ LAN
Nhã Lan nghĩ I SAW HER MAKE A CAKE là tôi coi cô ấy làm bánh, từ đầu đến cuối.
QA
Câu I SAW HER MAKING A CAKE là tôi xem một đoạn thôi, không đứng lại xem hết cô ấy làm bánh.
BBT
Bây giờ hai cô nghe thử hai câu này rồi nói thêm nhé: I HEARD MR BROWN SING và I HEARD MR BROWN SINGING. Có khác nhau không?
NHÃ LAN
Khi nói I HEARD MR BROWN SING thì Nhã Lan nhấn mạnh vào chuyện NGHE THẤY.
QA
Còn QA thì nghĩ khi nói I HEARD MR BROWN SINGING thì QA muốn nhấn mạnh vào chuyện CA HÁT của ông Brown.
Ðến đây hai học trò sẽ SEE MR BUI LEAVE hay SEE MR BUI LEAVING, hay HEAR MR BUI LEAVE hay HEAR MR BUI LEAVING thì đều giống nhau cả vì giờ học đã hết.
Chương trình Anh Ngữ Trong Ðời Sống Hàng Ngày của Hồn Việt Television đến đây xin tạm chấm dứt. Chương trình sẽ trở lại trên màn ảnh Hồn Việt Television vào tuần tới. Bùi Bảo Trúc, Nhã Lan và Quỳnh Anh xin kính chào quí vị và hẹn gặp lại quí vị trong bài học tới.
CHỮ NGHĨA CHÚNG TA
TIẾNG ANH / TIẾNG PHÁP
Ðứng bên cạnh tiếng Pháp, tiếng Anh đã có thời bị coi là ngôn ngữ thiếu những nét bay bướm của văn chương, không có được sự chính xác của khoa học, không uyển chuyển để thích hợp với các văn kiện ngoại giao, ít nhất là cũng tới thế kỷ XIX, lại không được coi là tiếng nói của ăn chơi, của lịch lãm, của tình yêu lãng mạn. Ngay chính người Anh cũng đã có thời coi tiếng Pháp đẹp hơn, hay hơn tiếng của mình. Hồi sinh thời của Shakespeare, quí phái, vương giả là phải nói với nhau bằng tiếng Pháp. Ngay cái motto của đế quốc Anh, thời nữ hoàng Victoria cũng là mấy chữ tiếng Pháp: " Dieu Et Mon Droit".
Nhưng tiếng Anh, bằng âm nhạc, thể thao, khoa học, phim ảnh, thương mại, báo chí … đã âm thầm trả được mối thù này bằng cách xâm nhập, đưa vào ngôn ngữ của Lamartine, Verlaine, Gide, Camus … một số danh từ, động từ nhiều đến độ người Pháp giờ đây có thể dùng một cách thoải mái những tiếng lấy từ Anh ngữ như le marketing, le cash flow, le stress, le kit, le hamburger, le hot-dog, le week-end, le walkman, le brainstorming…
Sự thoải mái đó đã khiến cho nhiều người Pháp hốt hoảng. Những người quan tâm đến tiếng Pháp, từ thời Pompidou cách dây hơn ba chục năm, đã phải nhiều lần lên tiếng báo động, sợ tiếng nói của họ sẽ bị ô nhiễm bởi sự xâm nhập của Anh ngữ và tìm cách ngăn chặn, không cho những thứ con hoang đó vào nằm chung với tiếng Pháp, giữ cho tiếng Pháp được thuần khiết.
Cách đây hơn 15 năm, chính phủ Pháp đã phải có một bộ luật nhắm ngăn chặn những sự xâm nhập của tiếng Anh bằng cách cấm sử dụng tiếng Anh trong các văn kiện của tư nhân cũng như của chính phủ, tin tức báo chí, truyền thanh, truyền hình, các quảng cáo nếu trong tiếng Pháp đã có tiếng tương đương. Mọi vi phạm đều bị phạt tiền hay bị mất tài trợ của chính phủ.
Nhưng người ta thấy là bộ luật ấy đã không làm được gì hơn là một bộ luật tương tự có từ năm 1975.
Người Pháp cũng cố gắng đẻ ra những từ vựng mới để dùng. Thí dụ puce, con rận , để gọi mạch vi điện tử thay vì phải dùng microchip của tiếng Anh. Thay vì le shuttle, họ dùng la navette để gọi xe điện chở khách qua đường hầm biển Manche.
Có những tiếng Anh được du nhập vào tiếng Pháp thì mang những nghĩa mới khác hẳn nghĩa nguyên thủy trong Anh ngữ. Thí dụ le pressing là giặt khô, le footing là chạy bộ jogging, động từ loger là từ to log của tiếng Anh, thêm cái đuôi er để thành một động từ mới có nghĩa là mở máy điện toán.
Bộ văn hóa Pháp đã phải in một tập từ vựng tiếng Pháp để thay thế cho những tiếng Anh được dùng nhiều ở Pháp.
Thí dụ best seller được thay thế bằng succès de librairie, cameraman được thay thế bằng cadreur, cockpit bằng habitacle, data bank là banque de données, fast food là reataurant rapide, jumbo jet bằng gros porteur, marketing bằng mercatique, pop corn bằng mais soufflé, talk show bằng causerie, walkman bằng balladeur.
Nhưng những từ ngữ của Pháp kể trên chỉ là những nỗ lực phiên dịch mà không chở theo được ý nghĩa của những chữ tiếng Anh. Talk show không thể là causerie được; best seller không thể là succès de librairie; walkman không là balladeur được.
Mà đó là chưa nói đến prime time thì không thể là heures de grande écoute và air bag phải ngắn gọn hơn là coussin gonflable de protection.
Ngôn ngữ phải đi kèm theo cái tiện lợi của nó. Luật lệ không thể vẽ cho ngôn ngữ những lối đi. Việc làm của bộ văn hóa Pháp liền bị một đài phát thanh ở Paris chê là pas très cool!
Không cool là đúng lắm, vì các quốc gia nói tiếng Anh đã mượn rất nhiều từ ngữ của tiếng Pháp mà có ai hốt hoảng gì đâu.
Thí dụ mở một cái menu ở một tiệm ăn sang trọng ra, là tiếng Pháp đổ ra đầy bàn. Trong ngôn ngữ hàng ngày, người Anh và người Mỹ dùng không biết bao nhiêu là tiếng Pháp. Nào là rendez vous, nào en route, au lieu de, de luxe, tête à tête, pas de deux, entre nous, roman à clef … thì có ai phải nghĩ chuyện bảo vệ văn hóa, ngôn ngữ Anh, đòi loại bỏ những chữ Pháp này đâu.
Rõ là pas très cool thật.
